Aile şirketleri, Türkiye’nin ekonomisinin bel kemiğini oluşturan en özel işletme modellerinden biridir. Evet, belki bazen aile içindeki sıcak ilişkiler işleri kolaylaştırıyor gibi görünebilir; ancak işin içinde samimiyetin olduğu kadar güvenin de büyük bir sınavı var. Çünkü bu güven bazen kör noktalara sebep oluyor; suiistimal, en güvendiğiniz yerden sinsice kapınızı çalabiliyor.
Bu yazıda, “Kurumsal kültürle suiistimali nasıl önlersiniz?” sorusunun cevabını, aile şirketlerinde kurumsallaşma uzmanı ve metin yazarı gözüyle hem duygusal hem de içten bir şekilde ele alacağım. Yazının sonunda, “Vay be!” diyeceğinize ve bir an önce şirketinizdeki o kritik adımları atmak isteyeceğinize inanıyorum.
Suiistimal: Aile Şirketlerinin Görünmeyen Tehlikesi
Suiistimal dediğimiz şey, aslında güvenin kötüye kullanılmasıdır. Güven ortamında, aile üyeleri ya da yakın çalışanlar bazen “nasılsa kimse sorgulamaz” diye düşünerek yanlış adımlar atabiliyor. Bu da sadece parayla ölçülemeyecek zararlar veriyor: ilişkileri zedeliyor, şirketin itibarını sarsıyor ve büyümenin önünü tıkıyor.
Aile şirketlerinde, patronun ya da yöneticinin kapısını çalmadan “bir imza alayım” diye geçen birçok işlem var. İşte bu alanlar suiistimal için açık kapılar bırakıyor. Peki bunu nasıl kapatabiliriz? Cevap: Güçlü bir kurumsal kültürle.
Kurumsal Kültür Nedir ve Neden Önemlidir?
Kurumsal kültür dediğimiz şey aslında bir şirketin DNA’sıdır. Şirketin değerlerini, çalışma şeklini, krizlerle nasıl başa çıktığını ve çalışanlar arasındaki ilişkileri belirler. Sağlam bir kurumsal kültür, çalışanların “bu şirkette ne doğru, ne yanlış” sorusunun cevabını bilir hale gelmesini sağlar.
Kurumsal kültürün olmadığı yerde, kişisel ilişkiler ön plana çıkar. “Bizdendir” diye kayırmalar başlar, “o bizim akraba” diye yapılan toleranslar suiistimali besler. Bu yüzden şirketin temel ilkelerini net bir şekilde ortaya koymak, suiistimalin kökünü kazımak için en önemli adımdır.
Gerçek Vaka: “Akraba Kontenjanı” Krizi
Geçen yıl danışmanlık yaptığım bir aile şirketinde, patronun kuzeni şirketin satın alma departmanında çalışıyordu. Güya her şey yolundaydı. Fakat bir gün yapılan denetimde, sürekli aynı tedarikçiden şişirilmiş fiyatlarla ürün alındığı ortaya çıktı. Kuzen, tedarikçiyle anlaşıp şirketi zarara uğratmıştı.
Patron, “Ama o bizim aileden” deyip göz yumduğu sürece sorun büyümüş, sonunda hem güven hem de para kaybolmuştu. İşte bu yüzden, kurumsal kültür sadece yazılı kurallar değil; aynı zamanda değerleri tavizsiz uygulama meselesidir.
Kurumsal Kültürle Suiistimali Önlemenin Yolları
Şimdi gelelim asıl soruya: Kurumsal kültürle suiistimali nasıl önlersiniz? İşte adım adım atmanız gereken temel stratejiler:
1. Şirket Değerlerini Netleştirin
Şirketinize bir kimlik kazandıracak temel değerleri belirleyin. Dürüstlük, şeffaflık, hesap verebilirlik gibi ilkeleri açıkça yazın ve herkesin görebileceği yerlere asın. Bunlar, çalışanların yolunu aydınlatacak pusuladır.
2. Güçlü Etik Kodları Oluşturun
Etik kodlar, bir şirketin “olmazsa olmaz” kurallarıdır. Suiistimali önlemenin ilk adımı, çalışanların hangi davranışların kabul edilemez olduğunu bilmesidir. Bu kodları hazırlarken çalışanlarla birlikte çalışın ki sahiplenilsin.
3. Görev Tanımlarını ve Yetki Sınırlarını Belirleyin
Suiistimalin en çok ortaya çıktığı alanlardan biri belirsizliktir. Kimin ne iş yapacağı, hangi yetkilerde olacağı net değilse suiistimale kapı aralanır. Görev tanımlarını yazılı hale getirin ve düzenli güncelleyin.
4. Şeffaf İletişim Kanalları Kurun
Çalışanlar bir sorun ya da şüphe hissettiklerinde kime başvuracağını bilmelidir. Açık kapı politikası, iç iletişim platformları veya ihbar hatları bu konuda çok işe yarar. “Gizli kalır mı?” korkusunu ortadan kaldırın, güven verin.
5. İç Denetimi ve Bağımsız Kontrolleri Güçlendirin
Aile şirketlerinde “zaten ben her şeyi biliyorum” düşüncesi büyük yanılgıdır. Düzenli iç denetimler yaptırın, bağımsız gözlerden destek alın. Böylece suiistimal daha başlamadan önlenir veya erken yakalanır.
6. Eğitim ve Farkındalık Çalışmaları Düzenleyin
Çalışanlara hem şirketin etik değerlerini hem de suiistimalin zararlarını anlatan eğitimler düzenleyin. Farkındalık arttıkça suiistimal riskleri azalır. Bu eğitimleri interaktif ve örnek olaylarla zenginleştirerek daha ilgi çekici hale getirin.
Gerçek Vaka: “Muhasebe Departmanında Sinsi Plan”
Bir diğer vakada, muhasebe departmanındaki bir çalışan şirketin dijital altyapısından faydalanarak banka transferlerini manipüle etmişti. Belki de patron, “o çok güvenilir biri” diye hiç kontrol etmemişti. Ancak iç denetim sürecinde yapılan sürpriz bir kontrol, gerçeği ortaya çıkardı. Şirket, hem finansal hem de duygusal anlamda büyük bir yara aldı.
Bu olaydan sonra şirket yönetimi, “Biz bu işi yanlış yapıyoruz” dedi ve iç denetim, bağımsız denetçi, yazılı süreç yönetimi gibi konularda adım attı.
Kurumsal Kültürün Sadece Yazıda Kalmaması
Kurumsal kültür, şirketlerin duvarına asılan çerçeveli değerlerden ibaret değildir. Asıl olan bu değerlerin günlük işleyişte yaşatılmasıdır. “Biz dürüst bir şirketiz” demekle dürüst olunmaz; çalışan o şirketten dürüstlüğü hissederse olur.
Patron veya yönetim, en ufak suiistimal karşısında bile kararlı bir şekilde durmazsa çalışanlar, “Demek ki burada göz yumuluyor” diye düşünür. İşte bu yüzden, kurumsal kültürün en önemli göstergesi yöneticilerin tavrıdır.
Güven, Sevgi ve Cesaretle İnşa Edilen Kültür
Suiistimali önlemek için korku değil, güven dolu bir kültür inşa etmek gerekir. Çalışanlar kendilerini değerli hissettiğinde ve sorunları konuşabileceklerini bildiklerinde, suiistimal riskleri doğal olarak azalır.
Cesur ve adil liderlik, “yanlış yapanın yanında değil, doğrunun yanında olurum” diyebilmektir. İşte bu tavır, aile şirketinizde hem kurumsal kültürü güçlendirir hem de suiistimalin kökünü kurutur.
Sonuç: Şirketinizi Korumak Sizin Elinizde
Unutmayın, suiistimali önlemek sadece prosedürlerle değil, şirketinizin kültürüyle mümkündür. Kurumsal kültürünüzü sağlam temeller üzerine inşa ederseniz, çalışanlarınız da suiistimale fırsat vermemek için çaba gösterir.
Şirketinizde güven ortamı oluşturun, çalışanlarınıza sahip çıkın ve cesurca adımlar atın. Çünkü aile şirketiniz sizin emanetinizdir; onu güçlü ve sürdürülebilir kılmak da sizin elinizde.
“Vay be!” dedirten başarı hikayelerine imza atmanız dileğiyle.
